Osoba starsza wskutek choroby lub wieku może znaleźć się w sytuacji, gdy zmiany chorobowe spowodują, że nie będzie ona w stanie samodzielnie funkcjonować i konieczne dla jej dobra będzie przeprowadzenie jej ubezwłasnowolnienia.
Jak ubezwłasnowolnić osobę starszą?
Ubezwłasnowolnienie jest najdalej idącą ingerencją w sferę wolności osoby, dlatego też proces ubezwłasnowolnienia wymaga dokładnej analizy stanu zdrowia osoby starszej i dokładnego udokumentowania takiej konieczności. Wniosek o ubezwłasnowolnienie rozpatruje Sąd Okręgowy, który w toku postępowania kieruje się przede wszystkim dobrem tej osoby.
Ubezwłasnowolnienie całkowite:
Osoba, która ukończyła 13 lat może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę chyba, że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
Ubezwłasnowolnienie częściowe:
Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora.
Szczególnie istotną przesłanką ubezwłasnowolnienia jest działanie dla dobra osoby, która ma być ubezwłasnowolniona. Powodem ubezwłasnowolnienia nie mogą być interesy rodziny, jak problem z zapewnieniem takiej osobie opieki, sprawy majątkowe rodziny. Konieczną przesłanką ubezwłasnowolnienia jest dobro tej osoby, konieczność ochrony jej interesów osobistych i majątkowych.
Sam fakt choroby psychicznej nie jest wystarczającym powodem do ubezwłasnowolnienia. Jak stwierdził Sąd Najwyższy – choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy i inne zaburzenia psychiczne mogą stanowić przyczynę ubezwłasnowolnienia tylko wówczas, gdy skutkują stanem braku możliwości kierowania swoim postępowaniem (SN I CKN 492/97). Kluczowy jest więc brak możliwości kierowania swoim postępowaniem.
Przepisy nie wskazują wprost na możliwość ubezwłasnowolnienia osoby z powodu jej wieku. Problemy psychiczne wynikające ze zmian w układzie nerwowym osoby starszej należy więc rozważać z punktu widzenia przesłanki „innego rodzaju zaburzeń psychicznych”. W toku postępowania o ubezwłasnowolnienie musi więc być wykazane, że dana osoba z powodu zaburzeń psychicznych (np. spowodowanych chorobami wieku starszego) nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem.
Co oznacza brak możliwości kierowania swoim postępowaniem?
Jak stwierdził Sąd Najwyższy to wszelkie przejawy braku prawidłowej percepcji skutkujące niemożnością oceny znaczenia skutków własnego zachowania, brak świadomego kontaktu z otoczeniem, brak możliwości intelektualnej oceny swojej sytuacji, swojego zachowania i wywołanych nim następstw (I CR 649/74, I CSK 122/13).
Tak więc rozważając ubezwłasnowolnienie osoby starszej należy wziąć pod uwagę czy jej stan zdrowia spełnia powyższy warunek i czy ubezwłasnowolnienie będzie w jej interesie. Co istotne, potrzeba pomocy w prowadzeniu spraw w sytuacji, gdy dana osoba jest w stanie samodzielnie funkcjonować może okazać się niewystarczająca do ubezwłasnowolnienia.
Okoliczność, że mamy do czynienia z osobą ubogą, niewykształconą, niepracującą, spożywającą alkohol i zaniedbaną higienicznie i środowiskowo wskazuje na to, że wymaga ona ewentualnie pomocy w prowadzeniu własnych spraw życiowych. Nie są to natomiast okoliczności uzasadniające najbardziej drastyczną formę ingerencji w sferę dóbr osobistych człowieka i jego praw, jakim jest orzeczenie ubezwłasnowolnienia całkowitego, które może nastąpić wyłącznie w interesie osoby, której dotyczy (Sąd Najwyższy I CSK 122/13).
Wniosek o ubezwłasnowolnienie
Wniosek o ubezwłasnowolnienie należy złożyć w Sądzie Okręgowym właściwym miejscowo dla miejsca zamieszkania osoby, która ma być ubezwłasnowolniona.
Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?
- małżonek
- krewni w linii prostej
- rodzeństwo
- przedstawiciel ustawowy
- osoba, która ma być ubezwłasnowolniona
- prokurator
- Rzecznik Praw Obywatelskich
Jak udokumentować wniosek?
Wniosek powinien spełniać wymogi pisma procesowego, zawierać uzasadnienie potrzeby ubezwłasnowolnienia i dowody. Kluczowym dowodem jest dokumentacja medyczna, ponadto dowodem takim mogą być zeznania świadków. Sąd zleca również badanie przez biegłego psychologa i psychiatrę.
Ile trwa sprawa o ubezwłasnowolnienie?
Sprawa o ubezwłasnowolnienie może trwać wiele miesięcy, dlatego też składając wniosek warto rozważyć złożenie również wniosku zabezpieczającego interesy osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, tj. wniosku o ustanowienie doradcy tymczasowego szczególnie w sytuacji, gdy zachodzi potrzeba ochrony interesów majątkowych danej osoby. Doradca tymczasowy będzie czuwał nad czynnościami danej osoby, na przykład poprzez konieczność wyrażenia przez niego zgody na zaciągnięcie kredytu. Wynagrodzenie doradcy tymczasowego jest pokrywane z majątku osoby, co do której toczy się postępowanie o ubezwłasnowolnienie
Po przeprowadzeniu ubezwłasnowolnienia przez Sąd Okręgowy, Sąd Rejonowy rozpoczyna postępowanie w sprawie wyznaczenia opiekuna (ubezwłasnowolnienie całkowite) lub kuratora (ubezwłasnowolnienie częściowe). Wskazane jest, żeby takim opiekunem była osoba z rodziny, choć nie jest to konieczne. We wniosku o ubezwłasnowolnienie warto wskazać taką osobę.
Ile kosztuje wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Opłata od wniosku o ubezwłasnowolnienie wynosi 100 zł. Należy się jednak liczyć z dodatkowymi kosztami, jak wynagrodzenie biegłego, który sporządzi opinię.
O tym jak uchronić się przed długami zmarłego krewnego przeczytasz TUTAJ.
Zastrzeżenie prawne: Treści zawarte w artykule mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny i nie mogą zastępować profesjonalnych porad czy usług prawnych. Przed podjęciem decyzji należy skonsultować się z radcą prawnym lub innym specjalistą w danej dziedzinie.