Spadek z dobrodziejstwem inwentarza – Bezpieczne dziedziczenie – Czy zawsze?

Od zmiany przepisów, która nastąpiła w 2015 roku zasadą jest dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza.

Jeżeli w terminie 6 miesięcy od otwarcia spadku nie odrzucimy spadku i nie przyjmiemy go wprost (czyli całkowicie) – odziedziczymy spadek tylko do wartości masy spadkowej.

Niestety nie oznacza to, że możemy pozostać bezczynni. Mylne jest przekonanie, że skoro dziedziczymy spadek z dobrodziejstwem inwentarza, to nic się nie stanie, jeżeli nic nie zrobimy, bo i tak nie wyjdziemy \”na minus\”.

W rzeczywistości nie zawsze jesteśmy bezpieczni. Na przykład jeżeli przeciwko spadkodawcy było prowadzone postępowanie egzekucyjne, do jego podjęcia z udziałem spadkobierców wystarczające jest uzyskanie przez wierzyciela odpisu postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Postanowienie to NIE wskazuje do jakiej kwoty odpowiada spadkobierca.

W ogóle w postanowieniu sąd nie zawsze zamieszcza informację o nabyciu z dobrodziejstwem inwentarza.

Niestety zamieszczanie informacji, że nabyliśmy spadek z dobrodziejstwem inwentarza jest pomijane zarówno przez sądy (postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku), jak i przez notariuszy (Akt poświadczenia dziedziczenia). A to kluczowa kwestia z punktu widzenia odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe.

Spadek nabyty z dobrodziejstwem inwentarza – brak wzmianki w postanowieniu – stanowisko Sądu Najwyższego:

Niestety Sąd Najwyższy wydaje się nie dostrzegać ważności zamieszczenia wzmianki o sposobie nabycia spadku, albo inaczej – kwestie odpowiedzialności za długi spadkowe (z której to powodu wzmianka ta jest potrzebna) wyraźnie oddziela od porządkującego charakteru postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Kwestiom odpowiedzialności za długi spadkowe nadając wtórne znaczenie. Z prawnego punktu widzenia to stanowisko zrozumiałe, jednak dla przeciętnego spadkobiercy zapewne trudne do zrozumienia i zaakceptowania. Załatwiając sprawy spadkowe zazwyczaj mamy przekonanie, że uzyskanie stwierdzenia nabycia spadku (postanowienie sądu) lub Aktu poświadczenia dziedziczenia (u notariusza) niejako zamyka sprawę. W kwestii tej wypowiadał się Sąd Najwyższy m.in. w w uchwale z 13 października 2010 roku, III CZP 64/10. W uchwale tej SN stwierdził, że:

Nie jest dopuszczalna apelacja co do braku w postanowieniu wzmianki, że przyjęcie spadku nastąpiło z dobrodziejstwem inwentarza.

Argumentem apelacji, o której mowa było naruszenie przepisu § 145 ust. 2  rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych:

„W przypadku nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, należy to zaznaczyć w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku”.

Cytując uchwałę Sądu Najwyższego III CZP 64/10:

„Zagadnienie nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie ma żadnego znaczenia dla samego stwierdzenia nabycia spadku i określenia zakresu dziedziczenia przez poszczególnych spadkobierców. Nie stanowi także w tym postępowaniu kwestii prejudycjalnej. Można więc wstępnie uznać, że :

zawarcie w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku wzmianki co do sposobu przyjęcia spadku nie jest ani potrzebne, ani uzasadnione celem omawianego postępowania spadkowego.

W razie natomiast sporu kwestię związaną z zakresem odpowiedzialności za długi spadkowe zarówno dłużnicy, jak i wierzyciele muszą rozwiązywać w drodze innych postępowań sądowych, na przykład w procesie z powództwa wytoczonego przez wierzyciela spadkowego z tytułu odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe.”

SN wprawdzie stwierdza, że sąd powinien zamieścić wzmiankę o nabyciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. SN wyraźnie jednak stwierdza, że chodzi o „zaznaczenie” , a nie orzekanie w tym przedmiocie.

Reasumując prawne rozważania Sądu Najwyższego – sąd powinien, ale nie musi. Jeżeli więc nie zamieści – spadkobierca nie ma środków, żeby to zmienić.

Może się więc zdarzyć, że przyjmiemy spadek z takim ograniczeniem naszej odpowiedzialności przekonani, że sprawa jest załatwiona, a w krótkim czasie komornik zajmie nasze konto. Organ egzekucyjny nie będzie nas pytał w jakim zakresie przyjęliśmy spadek, co wchodzi w jego skład, ani w jakim stopniu odpowiadamy za długi zmarłego. I zanim uruchomimy środki ochrony prawnej, ściągnie z naszych środków długi spadkodawcy.

Co w takim razie powinniśmy zrobić, jeżeli sąd nie zamieścił wzmianki, że to spadek nabyty z dobrodziejstwem inwentarza?

–> SPIS INWENTARZA/WYKAZ INWENTARZA

Wskazane jest niezwłocznie po dowiedzeniu się o śmierci osoby, po której dziedziczymy doprowadzić do sporządzenia SPISU INWENTARZA.

Jego tańszą alternatywą jest WYKAZ INWENTARZA.

Są to podobne instytucje.

–> inny jest jednak krąg osób uprawnionych do żądania ich sporządzenia

–> o spis możemy wystąpić jako potencjalni spadkobiercy, o wykaz – dopiero po stwierdzeniu nabycia spadku

–> spis sporządza się jeden, wykazów może być kilka

–> wykaz możemy sami złożyć w sądzie, za spis musimy zapłacić komornikowi

W konkretnej sytuacji należy rozważyć z jakiego środka skorzystać

Zawsze jednak, gdy podejrzewamy, że spadek jest obciążony długami nie powinniśmy ograniczać się do samego przyjęcia z dobrodziejstwem inwentarza, a napewno nie możemy pozostać bezczynni w przekonaniu, że przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza wystarczająco zabezpieczyło nasze interesy.

EDIT: 15 listopada 2023 roku wchodzi w życie zmiana kodeksu postępowania cywilnego i prawa o notariacie, które wprowadzają obowiązek zamieszczania w treści postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku i w akcie poświadczenia dziedziczenia informacji o sposobie przyjęcia spadku. (zmiana art.: 677 § 1 (1) pkt 4 k.p.c. i art. 1049 § 2 prawa o notariacie). Niewiele to zmienia z punktu widzenia postępowania egzekucyjnego, nadal do skutecznego zwolnienia się w postępowaniu egzekucyjnym z odpowiedzialności za długi spadkowe należy formalnie ustalić wartość spadku (co w praktyce oznacza przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza).